Otoczenie makroekonomiczne

Poniżej prezentujemy czynniki makroekonomiczne, które kształtowały gospodarkę krajową w 2022 roku. 

Krajowa gospodarka weszła w 2022 rok z wysokim tempem wzrostu gospodarczego, ale w trakcie roku nastąpiło jego wyraźne spowolnienie z 8,5% r/r w I kwartale do 2,0% r/r w IV kwartale. Związany z wybuchem wojny w Ukrainie szok kosztowy, widoczny najsilniej w cenach surowców energetycznych i rolnych, miał negatywne przełożenie na aktywność, jednak dzięki bardzo dobremu początkowi roku, cały 2022 rok zamknął się solidnym wzrostem PKB o 4,9%. Inwestycje wzrosły, pomimo wysokiej niepewności, odzwierciedlając działania firm w kierunku ograniczenia negatywnych skutków wzrostu kosztów energii (poprawa wydajności, inwestycje w alternatywne źródła energii). Spadek siły nabywczej dochodów powodował sukcesywne ograniczanie tempa wzrostu konsumpcji prywatnej. Wzrost spożycia gospodarstw domowych został osiągnięty głównie dzięki wydatkom uchodźców z Ukrainy, których napływ po wybuchu wojny zwiększył populację Polski o około 4%. Pomimo spowolnienia obserwowanego w światowej gospodarce, polski eksport utrzymał się na ścieżce wzrostowej, czemu sprzyjało odblokowanie globalnych łańcuchów wartości dodanej oraz konkurencyjność cenowa krajowej produkcji. Gwałtownie rosnące ceny importu przyczyniły się do znaczącego wzrostu deficytu handlowego i na rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego. Podobne tendencje widoczne były we wszystkich importujących energię państwach regionu Europy Środkowej i Wschodniej.

W 2022 roku sytuacja na rynku pracy nadal się poprawiała. Wprawdzie w drugiej połowie roku badania koniunktury konsumenckiej wskazały na wzrost obaw konsumentów przed wzrostem bezrobocia, to jednak obawy te nie znajdowały pokrycia w faktycznych wynikach rynku pracy. W grudniu stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 5,2% i była o 0,6 p.p. niższa niż na koniec 2021 roku. Krajowy rynek pracy zaabsorbował w 2022 roku bezprecedensowy napływ uchodźców wojennych – pracę w Polsce podjęło około 440 tys. uchodźców z Ukrainy. Szacuje się, że wśród wojennych uchodźców w wieku produkcyjnym wskaźnik zatrudnienia przekroczył 60%.

W III kwartale liczba wakatów w gospodarce była wciąż wysoka i wynosiła 135 tys., w IV kwartale przedsiębiorcy w badaniach koniunktury nadal wskazywali na duże trudności w znalezieniu wykwalifikowanych pracowników – obydwa elementy ograniczają przestrzeń do znaczącego wzrostu bezrobocia, nawet w warunkach pogorszenia koniunktury. W trakcie roku wynagrodzenia rosły w solidnym, dwucyfrowym tempie, ale w drugiej połowie roku tempo wzrostu płac w sektorze przedsiębiorstw było niższe niż inflacja, co oznacza ich spadek w ujęciu realnym. Ponadprzeciętne, wyższe od inflacji, wzrosty wynagrodzeń odnotowano tylko w kilku branżach (transport, górnictwo, energetyka), w pozostałych dynamika płac była umiarkowana, co sugeruje, że nie następowało zjawisko spirali cenowo-płacowej. W drugiej połowie 2022 roku dostosowanie rynku pracy do niższego tempa wzrostu gospodarczego następowało głównie poprzez obniżenie realnej dynamiki wynagrodzeń oraz spadek zapotrzebowania na nowych pracowników, a nie przez redukcję zatrudnienia i wzrost bezrobocia.

Inflacja CPI w 2022 roku znajdowała się na mocno podwyższonym poziomie, a natężenie procesów inflacyjnych uległo znaczącemu wzmocnieniu po ataku Rosji na Ukrainę. Inflacja CPI wyraźnie wzrosła z 8,6% r/r na koniec 2021 roku do szczytu na poziomie 17,9% r/r w październiku 2022 roku, pomimo wprowadzenia przez rząd Tarczy Antyinflacyjnej, która obniżyła roczny wskaźnik wzrostu cen o 2-3 p.p. Głównym motorem wzrostu inflacji były ceny energii i paliw, a w drugiej połowie roku także ceny żywności. W grudniu inflacja obniżyła się do 16,6% r/r, odzwierciedlając korektę spadkową cen paliw i opału. Obserwowany w trakcie roku w gospodarce wzrost cen miał szeroki charakter i obejmował niemal wszystkie kategorie koszyka inflacyjnego, co odzwierciedla powszechne przenoszenie wyższych kosztów działalności na finalnego konsumenta (tzw. efekty drugiej rundy). Inflacja bazowa (CPI po wyłączeniu cen żywności i energii) wzrosła w grudniu do rekordowego poziomu 11,5% r/r. W 2022 roku wzrost inflacji miał charakter globalny, a jego natężenie było szczególnie wyraźne w Europie, która zmagała się z gwałtownie rosnącymi cenami nośników energii, w związku z agresją Rosji wobec Ukrainy. Ze szczególnie wysoką inflacją zmagały się państwa Europy Środkowo-Wschodniej.

Deficyt fiskalny (ESA) po III kwartale 2022 roku wyniósł 2,3% PKB (wobec 1,5% PKB po II kwartale oraz 1,8% PKB w 2021). Wzrost deficytu w trakcie III kwartału wynikał przede wszystkim ze zwiększenia transferów socjalnych, w szczególności związanych z pomocą dla uchodźców. Dług publiczny znajdował się w 2022 roku na ścieżce spadkowej i w III kwartale stanowił 50,3% rocznego PKB wobec 53,8% PKB na koniec 2021 roku. Finanse państwa były wspierane przez silny nominalny wzrost bazy podatkowej (konsumpcja, wyniki przedsiębiorstw) oraz transfer zysku Narodowego Banku Polskiego. W rezultacie, pomimo ponoszenia kosztów Tarczy Antyinflacyjnej (ubytek wpływów podatkowych) oraz pomocy Ukrainie, do listopada (ostatnie dostępne dane) utrzymywała się solidna nadwyżka budżetowa (18,3 mld PLN).

W trzech pierwszych kwartałach 2022 roku Rada Polityki Pieniężnej (RPP) kontynuowała rozpoczęty w październiku 2021 roku cykl podwyżek stóp procentowych, reagując na pogarszające się perspektywy inflacji. Stopa referencyjna wzrosła z 1,75% na koniec 2021 roku do 6,75% we wrześniu, a od początku cyklu, czyli od października 2021 roku do września 2022 roku, stopa referencyjna NBP została podwyższona łącznie o 665 pb., co czyni ten cykl najszybszym i największym w historii. W trakcie III kwartału RPP zaczęła sygnalizować, że cykl podwyżek zbliża się do końca, a w październiku RPP ogłosiła przerwę w cyklu podwyżek, która została utrzymana do końca 2022 roku. RPP podkreśliła, że cykl podwyżek nie został definitywnie zakończony i może zostać wznowiony, jeśli będzie to konieczne. Według projekcji NBP z listopada 2022 roku, inflacja CPI ma powrócić w pobliże celu w horyzoncie oddziaływania polityki pieniężnej, co umożliwia co najmniej zawieszenie cyklu podwyżek stóp. W IV kwartale 2022 roku zatrzymanie cyklu podwyżek stóp procentowych NBP oraz zatrzymanie wzrostów inflacji znacząco zmieniły rynkowe oczekiwania dotyczące dalszych zmian w polityce pieniężnej. Kontrakty FRA przestały wskazywać na dalsze podwyżki stóp procentowych, wyceniając scenariusz stabilizacji stopy referencyjnej na poziomie 6,75% przez większość 2023 roku.