78. Wpływ sytuacji geopolitycznej w Ukrainie na Grupę Kapitałową PKO Banku Polskiego S.A.

Grupa Kapitałowa PKO Banku Polskiego S.A. prowadzi działalność na terenie Ukrainy poprzez Grupę Kapitałową KREDOBANK S.A., „Inter-Risk Ukraina” spółkę z dodatkową odpowiedzialnością, Finansową Kompanię „Prywatne Inwestycje” sp. z o.o. i Finansową Kompanię „Idea Kapitał” sp. z o.o. (dalej: „spółki ukraińskie”).

Na 31 grudnia 2022 roku spółki ukraińskie kontynuują prowadzenie działalności operacyjnej. Na 31 grudnia 2022 roku Grupa Kapitałowa nadal sprawuje kontrolę nad spółkami ukraińskimi i ujmuje je metodą pełną w sprawozdaniu finansowym.

Zbrojna agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę ma poważne negatywne konsekwencje dla systemu finansowego i sektora bankowego Ukrainy. PKB Ukrainy spadło w I kwartale 2022 roku o minus 15%, w II kwartale o minus 37%, w III kwartale o minus 31%. Z powodu ostrzału infrastruktury energetycznej w okresie październik-grudzień 2022 roku, w IV kwartale oczekuje się przyspieszenia tempa spadku PKB do minus 35%. Wiele firm działających na obszarze objętym działaniami wojennymi musiało zawiesić swoją działalność albo przenieść produkcję na inne terytoria kraju lub za granicę. Transport i logistyka między regionami zostały utrudnione, infrastruktura została znacznie uszkodzona, a wielu obywateli Ukrainy zostało dotkniętych działaniami wojennymi i opuściło kraj. Wszystko to będzie miało długofalowe negatywne konsekwencje dla gospodarki Ukrainy, w tym jej sektora bankowego.

Działania wojenne wpłynęły niekorzystnie na ukraiński sektor bankowy zwłaszcza poprzez:

• zakłócenia w pracy ukraińskich oddziałów bankowych i bankomatów, znaczne uszkodzenia lub zniszczenia infrastruktury bankowej na obszarach objętych działaniami wojennymi;
• wzrost udziału środków a vista kosztem depozytów terminowych;
• zmniejszenie w 2022 roku portfela kredytowego o 3% w związku z istotnym ograniczeniem udzielania nowych kredytów (z wyjątkiem kredytów udzielanych przez banki państwowe sektorom i przedsiębiorstwom o charakterze strategicznym). Po 10 miesiącach 2022 roku portfel kredytowy sektora wzrósł jedynie o 1% głównie na skutek przeszacowania portfela walutowego przy spadku oficjalnego kursu UAH/USD o 34% od początku roku; tylko kredyty korporacyjne w UAH wzrosły o 2% (w ramach uruchomionych programów państwowych);
• spadek dochodów prowizyjnych banków z powodu zmniejszonego popytu na usługi ze strony klientów;
• w 2022 roku sektor bankowy utrzymał zysk w wysokości 24,7 mld UAH, czyli 3 razy mniej niż zysk za analogiczny okres ubiegłego roku, ze względu na znaczny wzrost odpisów na portfel kredytowy oraz straty w wyniku wojny;
• niezdolność części kredytobiorców do obsługi kredytów, pogorszenie spłacalności kredytów w związku z zamknięciem wielu przedsiębiorstw, utratą źródeł dochodów przez osoby fizyczne, przymusową relokacją milionów obywateli Ukrainy, co przekłada się na wzrost odpisów na oczekiwane straty kredytowe;
• ograniczenia rynku walutowego, w tym obrotu dewizowego
• obniżenie kapitałów banków na skutek utraty dochodów, strat materialnych oraz utraty wartości części portfela kredytowego.

Niemniej jednak po znacznym odpływie na początku wojny środków z banków, płynność systemu bankowego powoli wzrasta. W 2022 roku depozyty detaliczne wzrosły o 28% (głównie w UAH), a depozyty korporacyjne o 18% (głównie w FX).

Narodowy Bank Ukrainy (dalej: „NBU”) uprościł wymogi dotyczące bieżącej działalności banków i nie wprowadza nowych wymogów regulacyjnych. W 2022 roku nie przeprowadzano regularnej oceny stabilności finansowej banków. NBU wprowadził również szereg zmian do aktów prawnych regulujących kwestie oceny ryzyka kredytowego. Zmiany te mają na celu zapewnienie terminowej i adekwatnej oceny przez banki ryzyka kredytowego, niedopuszczenie do utraty przez banki płynności.

Począwszy od 25 lutego 2022 roku, w okresie stanu wojennego i 30 dni kalendarzowych po jego ustaniu lub odwołaniu, ukraińskie banki przy kalkulacji wymogów z tytułu ryzyka kredytowego, nie stosowały wymogów dotyczących przeterminowania i tym samym naliczania odsetek karnych i innych opłat (obowiązywało do 29 czerwca 2022 roku). Począwszy od drugiego kwartału 2022 roku wraz ze stopniowym wychodzeniem gospodarki ukraińskiej z szoku pierwszych dni wojny, nadzór ukraiński rozpoczął przywracanie wcześniej obowiązujących przepisów w zakresie oceny ryzyka kredytowego. Podejście to ma na celu oszacowanie przez banki oraz NBU poziomu poniesionych strat oraz właściwego planowania działań dotyczących odnowienia przez banki kapitału (przywrócono kalkulację dni przeterminowania spłaty długu, z zastrzeżeniem że liczba dni przeterminowania spłaty długu w okresie od 25 lutego do 29 czerwca włącznie nie będzie brana pod uwagę do rozliczenia). Wprowadzono wymogi w zakresie dokonywania analizy wszystkich istniejących informacji o stanie zabezpieczeń zlokalizowanych na terytoriach, objętych działaniami wojennymi. W przypadku pozyskania informacji o utracie lub uszkodzeniu zabezpieczenia, bank zobowiązany jest uwzględnić ten fakt w ocenie ryzyka kredytowego. Dodatkowo, nie uwzględnia się zabezpieczenia z regionów objętych okupacją lub w których prowadzone są działania wojskowe do kalkulacji odpisów. W celu wsparcia wypłacalności kredytobiorców poprzez zachęcenie banków do przeprowadzania restrukturyzacji kredytów złagodzono niektóre wymagania dotyczące oceny ryzyka kredytowego.

NBU obniżył również z 150% do 100% wagi ryzyka (RWA) z tytułu niezabezpieczonych kredytów konsumenckich, w celu umożliwienia bankom wykorzystania zgromadzonego kapitału na częściowe pokrycie strat i przesunął termin wprowadzenia regulacji ICCAP i wyższych wymogów kapitałowych z tytułu operacyjnego.

Ponadto w celu wsparcia płynności banków NBU zlikwidował ograniczenia dotyczące przeprowadzenia operacji z jednostkami powiązanymi z bankiem w zakresie wymiany waluty obcej (transakcje swap).

Wysoka presja inflacyjna w 2022 roku skłoniła NBU do zaostrzenia polityki monetarnej – od początku stanu wojennego NBU utrzymywał stopę dyskontową na poziomie 10% w skali roku, jednak w czerwcu gwałtownie ją podwyższył o 15 p. p. do 25% pa i utrzymuje ją na tym poziomie po dzień dzisiejszy.

Udział spółek ukraińskich w wynikach oraz aktywach i zobowiązaniach Grupy Kapitałowej za okres 12 miesięcy zakończony 31 grudnia 2022 roku oraz na datę 31 grudnia 2022 roku (wraz z danymi porównywalnymi) zaprezentowano w nocie „Informacje dotyczące segmentów działalności”.

Na 31 grudnia 2022 roku Grupa Kapitałowa utworzyła dodatkowe odpisy na ekspozycje kredytowe i leasingowe w łącznej wysokości 303 mln PLN.

Grupa Kapitałowa na bieżąco monitoruje również regulacje sankcyjne i implementuje je w adekwatnym dla specyfiki swojej działalności zakresie.

W całej Grupie Kapitałowej zostały przyjęte do stosowania wytyczne dotyczące finasowania i prowadzenia usług bankowych dla:

• klientów prowadzących działalność gospodarczą, której model biznesowy bazuje na korzyściach płynących z aktywnego funkcjonowania na rynkach Rosji i Białorusi lub poprzez istotne powiązania (m.in. gospodarcze, osobowe),
• klientów, którzy są lub mogą zostać objęci sankcjami lub restrykcjami wprowadzonymi w związku z agresją Rosji w Ukrainie.

Po rozpoczęciu zbrojnej agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę wprowadzono ograniczenia w zakresie polityki kredytowej spółek ukraińskich Grupy Kapitałowe (Kredobank S.A). Udzielanie nowego finansowania ograniczono głównie do klientów istniejących i realizowano poprzez analizę każdej pojedynczej transakcji przez analityków banku, włączając w proces analizy dodatkowe kryteria, takie jak:

• lokalizację miejsca prowadzenia biznesu, możliwość kontynuowania działalności gospodarczej w okresie stanu wojennego i obecnych ograniczeń; potencjalne zagrożenie wrogim przejęciem, na którym klient jest zarejestrowany i prowadzi działalność gospodarczą
• operacje kredytowe nie są przeprowadzane bez zabezpieczeń rzeczowych i/lub niematerialnych (np. zastaw na akcjach, zastaw na nieruchomości, zastaw na pojazdach, maszynach i urządzeniach, poręczenia i gwarancje);
• priorytetowo traktowane jest finansowanie klientów rolniczych z pozytywną historią z okresu przedwojennego;

W celu bardziej precyzyjnej oceny potencjalnego wpływu wojny na sytuację klientów i możliwość obsługiwania zadłużenia, portfel kredytowy Kredobanku S.A. został podzielony na 4 strefy w zależności od miejsca prowadzenia działalności lub zamieszkania. Tylko 3% portfela kredytowego znajduje się w strefie czerwonej (strefa działań wojennych lub czasowo okupowana). Klientów, u których stwierdzono brak możliwości prowadzenia działalności, istotne ograniczenie działalności lub zniszczenie majątku, uznano za spełniających przesłankę niewykonania zobowiązania i objęto dodatkowymi odpisami. W zakresie restrukturyzacji w Kredobanku S.A., od czerwca 2022 wprowadzono kilka ujednoliconych programów dla każdej linii biznesowej. Główna część restrukturyzacji miała miejsce w okresie lipiec-wrzesień 2022. Na koniec 2022 roku poziom NPL wynosi 14,5%.

Obligacje skarbowe Rządu Ukrainy, z uwagi na podwyższenie obniżenie ratingu kraju, przeniesiono do Fazy 2 i objęto dodatkowym odpisem.

Grupa Kapitałowa dokonała analizy również portfela kredytów gospodarczych klientów polskich pod kątem narażenia klientów na negatywne skutki konfliktu zbrojnego w Ukrainie. Przyjmując jako próg – min. 5% obrotów realizowanych przez klientów z kontrahentami Rosji, Białorusi lub Ukrainy – portfel w Polsce narażony na ryzyko wynosi około 3,8 miliarda PLN. W ramach wyceny ekspozycji kredytowych, Grupa Kapitałowa uwzględniła informacje o skali powiązań gospodarczych klientów polskich z kontrahentami z Ukrainy, Białorusi i Rosji, a także dokonała oceny różnych scenariuszy rozwoju sytuacji makroekonomicznej. Ekspozycje tych klientów podlegały klasyfikacji do Fazy 2 i wycenie oczekiwanych strat kredytowych w całym okresie ich życia. W przypadku oceny, że istnieje małe prawdopodobieństwo wywiązania się przez tych klientów ze swoich zobowiązań kredytowych dokonano przeklasyfikowania ekspozycji do Fazy 3. Ekspozycje detaliczne udzielone obywatelom narodowości rosyjskiej, białoruskiej lub ukraińskiej, które wg stanu na 31 grudnia  2022 roku wyniosły 234 miliony PLN Bank przeklasyfikował do Fazy 2 i wycenił ich ryzyko kredytowe w okresie życia tych kredytów

Szacowany wpływ dotworzenia odpisów kredytowych w Grupie z powodu wojny na 31 grudnia 2022 roku wynosi ok. 279 milionów PLN.

Grupa Kapitałowa utrzymuje bezpieczny poziom płynności, który umożliwia szybką i skuteczną reakcję na potencjalne zagrożenia. W okresie 12 miesięcy zakończonych 31 grudnia 2022 roku:

• PKO Bank Polski S.A. na bieżąco monitorował stany gotówkowe w oddziałach i bankomatach Banku ze względu na czasowe zwiększone zainteresowanie wypłatą gotówki (które wynikało z reakcji klientów na wybuch wojny w Ukrainie) oraz podejmował wszelkie możliwe działania, aby umożliwić klientom dostęp do wypłat gotówkowych,
• sytuacja płynnościowa KREDOBANK S.A., pomimo trwającego konfliktu w Ukrainie, utrzymywała się na stabilnym, bezpiecznym poziomie; spółka nie odnotowała spadku miar płynności i istotnego odpływu depozytów; ponadto KREDOBANK S.A. został zaklasyfikowany przez Narodowy Bank Ukrainy do grupy systemowych banków Ukrainy (LCR około 200%, NSFR 150%, współczynnik wypłacalności około 20%).

Jednocześnie w związku z działaniami wojennymi w Ukrainie Grupa Kapitałowa powołała Grupę Wsparcia pod przewodnictwem Szefa Sztabu Kryzysowego, która ma na celu m.in. niedopuszczenie do zakłócenia procesów krytycznych PKO Banku Polskiego S.A., wymianę informacji w Grupie Kapitałowej Banku, koordynację udzielanej pomocy. Bank na bieżąco podejmuje działania ograniczające zagrożenia związane z wojną w Ukrainie, w szczególności w zakresie zapewnienia dostępności systemów Banku i cyberbezpieczeństwa, zapewnienia ciągłości obsługi gotówkowej oraz pozostałych procesów.