26. Koszt ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w walutach wymienialnych

Grupa, w związku z toczącymi się sporami sądowymi dotyczącymi kredytów w walucie wymienialnej zidentyfikowała ryzyko, że planowane na bazie harmonogramów przepływy pieniężne z portfela kredytów hipotecznych denominowanych i indeksowanych w walutach obcych mogą być nie w pełni odzyskiwalne i/ lub powstanie zobowiązanie skutkujące przyszłym wypływem środków pieniężnych. Grupa pomniejsza wartość bilansową brutto kredytów hipotecznych denominowanych i indeksowanych w walutach obcych i/lub tworzy rezerwy na ryzyko prawne zgodnie z wymogami MSSF 9 Instrumenty finansowe oraz MSR 37 Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe. Koszt ryzyka prawnego został oszacowany z uwzględnieniem szeregu założeń, które istotnie wpływają na kwotę szacunku ujętą w sprawozdaniu finansowym Grupy Kapitałowej.

Grupa Kapitałowa ujmuje jako pomniejszenie wartości bilansowej brutto kredytów hipotecznych wpływ ryzyka prawnego dotyczącego potencjalnych spraw spornych dla portfela kredytów hipotecznych w walutach wymienialnych oraz istniejących spraw spornych dotyczących ekspozycji kredytowych ujętych na datę bilansową w sprawozdaniu z sytuacji finansowej. W przypadku, gdy szacowana strata z tytułu ryzyka prawnego przewyższa wartość brutto kredytu oraz dla kredytów rozliczonych, Grupa Kapitałowa ujmuje rezerwy na ryzyko prawne jako zobowiązanie Grupy, zgodnie MSR 37 Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe.

Koszty ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w walutach wymienialnych, zostały oszacowane przy zastosowaniu metody statystycznej, uwzględniającej wpływ charakterystyk klientów, jako suma iloczynów:

• prawdopodobieństw wystąpienia określonych rozstrzygnięć sporów sądowych i kwoty straty dla różnych scenariuszy rozstrzygnięć sporów przy uwzględnieniu aktualnej oraz oczekiwanej liczby spraw sądowych w horyzoncie dożywotnim, w którym Grupa Kapitałowa narażona jest na takie ryzyko, oraz
• prawdopodobieństwa zaakceptowania ugody przez klienta i kwoty straty z tytułu ugody.

Grupa Kapitałowa szacuje również prawdopodobieństwa negatywnych rozstrzygnięć dla zgłoszonych i potencjalnych roszczeń. Prawdopodobieństwa te różnią się odpowiednio dla kredytów hipotecznych indeksowanych oraz denominowanych walutach obcych. Przy ocenie tych prawdopodobieństw Grupa Kapitałowa korzysta ze wsparcia zewnętrznych kancelarii prawnych. W opinii Grupy Kapitałowej na poziom szacowanych kosztów ryzyka prawnego mają wpływ również takie czynniki jak: czas prowadzenia postępowań sądowych (również oszacowany w oparciu o relatywnie krótką, niespełniającą warunków stosowania metod ilościowych, statystykę) oraz rosnące koszty niezbędne dla rozpoczęcia postępowania sądowego i wsparcia procesowego.

Grupa Kapitałowa wzięła także pod uwagę, jako wpływ na prawdopodobieństwo zawierania ugód, preferencje podatkowe klientów objętych zakresem Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 11 marca 2022 roku w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów (przychodów) związanych z kredytem hipotecznym udzielonym na cele mieszkaniowe, zmienionego Rozporządzeniem z dnia 20 grudnia 2022 roku, które obowiązuje do 31 grudnia 2024 roku.

Z uwagi na krótki horyzont dostępnych danych historycznych oraz istotną niepewność w odniesieniu do kierunku kształtowania się rozwiązań prawnych, przyjęta metodyka szacowania strat z tytułu ryzyka prawnego, będzie podlegać okresowej weryfikacji w kolejnych okresach sprawozdawczych. Niepewność szacunków dotyczy zarówno liczby przyszłych pozwów oraz rozstrzygnięć sądów w tym zakresie, w tym dotyczących wynagrodzenia przysługującego Bankowi z tytułu bezumownego korzystania z kapitału przez klienta (w przypadku wyroku stwierdzającego nieważność umowy kredytowej uwzględnionego obecnie w modelu z prawdopodobieństwem odzyskania na poziomie 30%) jak i spodziewanej liczby ugód, na co wpływ mogą mieć w szczególności zmiany w linii orzeczniczej w zakresie kredytów hipotecznych denominowanych lub indeksowanych do walut obcych, wzrost bazowych stóp procentowych lub też zmiana kursu PLN/CHF.

W 2022 i 2021 roku w okresach kwartalnych Grupa Kapitałowa prowadziła regularny monitoring adekwatności modelu, porównując rzeczywistą realizację kluczowych parametrów modelu z wartościami kalkulowanymi. Dodatkowo, wraz z pozyskiwaniem kolejnych danych empirycznych, bardziej aktualnych lub wydłużających okres obserwacji, modyfikowały one lub zastępowały wcześniejsze założenia. Model był dostosowany również do nowych procesów uruchomionych przez Grupę Kapitałową w obszarze udzielonych w przeszłości kredytów hipotecznych denominowanych lub indeksowanych w walutach obcych. Do najważniejszych zmian wprowadzonych do modelu należały:

• aktualizacja prawdopodobieństw rozstrzygnięć sporów sądowych – na podstawie aktualnej informacji od doradców prawnych Grupy;
• aktualizacja, w oparciu o dane empiryczne, prawdopodobieństwa podpisania ugody oraz złożenia pozwu;
• wyznaczenie współczynnika konwersji pozwów na ugodę w horyzoncie dożywotnim na podstawie empirycznych danych;
• uwzględnienie niezerowego prawdopodobieństwa pozytywnego dla Grupy rozstrzygnięcia, według którego klient będzie zobowiązany zwrócić wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału – w przypadku wyroku stwierdzającego nieważność umowy kredytowej.

Grupa Kapitałowa przeprowadziła analizę wrażliwości modelu na zmianę kluczowych parametrów:

Począwszy od 2022 roku Grupa Kapitałowa ujmuje skutki prawomocnych wyroków, stwierdzających nieważność umów kredytowych w walutach wymienialnych. W konsekwencji ww. wyroków Grupa Kapitałowa zaprzestała ujmowania w aktywach Grupy Kapitałowej (w pozycji „Kredyty i pożyczki udzielone klientom”), należności z aktywnych umów kredytowych. Jednocześnie Grupa Kapitałowa rozpoznała w pozycji „Inne aktywa” należności z tytułu wypłaconego klientom kapitału oraz roszczenia Banku o zwrot kosztów za bezumowne korzystanie z kapitału, a także zobowiązania, dotyczące zwrotu wpłaconych przez klientów rat kapitałowo-odsetkowych (pozycja „Pozostałe zobowiązania”).

• „Kredyty i pożyczki udzielone klientom”,
• „Inne aktywa”, „Rezerwy”, „Sprawy sporne”
• „Zarządzanie ryzykiem walutowych kredytów hipotecznych dla osób prywatnych.

Począwszy od 4 października 2021 roku, po decyzji z 23 kwietnia 2021 roku Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia PKO Banku Polskiego S.A., Grupa Kapitałowa zawiera ugody z konsumentami, którzy zawarli z Bankiem umowy kredytu lub pożyczki zabezpieczone hipotecznie indeksowane do walut obcych lub denominowane w walutach obcych (dalej: ugody z konsumentami). W tym celu Grupa Kapitałowa utworzyła fundusz specjalny w wysokości 6 700 milionów PLN z przeznaczeniem na pokrycie szczególnych strat bilansowych, które powstaną w następstwie rozpoznania skutków finansowych ugód z konsumentami (element kapitału zapasowego Grupy Kapitałowej).

Na 31 grudnia 2022 roku zostało zarejestrowanych prawie 37,5 tys. wniosków o mediacje (na 31 grudnia 2021 – ponad 19 tys. wniosków). Łączna liczba ugód zawartych na 31 grudnia 2022 roku wyniosła 20 396, z czego 19 786 zawartych w postępowaniu mediacyjnym oraz 610 w toku postępowań sądowych. Na 31 grudnia 2021 roku łączna liczba zawartych ugód wynosiła 5 887, z czego 5 754 zawartych w postępowaniu mediacyjnym oraz 133 w toku postępowań sądowych. Począwszy od 20 czerwca 2022 roku Bank umożliwił zawieranie ugód dotyczących kredytów hipotecznych MIX udzielonych w walucie CHF przeznaczonych na zaspokojenie celów mieszkaniowych.

Na podstawie obserwowanych w 2022 roku zachowań klientów, spowodowanych zmianami otoczenia rynkowego (m.in. wzrost rynkowych stóp procentowych kredytów złotowych, osłabienie kursu złotego w stosunku do walut obcych) oraz wzrostu liczby składanych przeciwko Bankowi pozwów, Grupa Kapitałowa dokonała aktualizacji prognozowanej dynamiki podpisywanych przez klientów dobrowolnych ugód oraz prognozowanej liczby pozwów. Grupa Kapitałowa zaktualizowała również szacowane prawdopodobieństwa scenariuszy rozstrzygnięć sporów sądowych, dostosowując je do kształtującej się linii orzeczniczej. Uwzględniając powyższe Grupa Kapitałowa ujęła w 2022 roku koszt ryzyka prawnego dotyczącego kredytów hipotecznych w walutach wymienialnych w wysokości 1 914 milionów PLN.

Rewaluacja straty z tytułu ryzyka prawnego związana jest z wpływem zmiany kursu walutowego na część straty, ujmowanej w walucie wymienialnej jako korekta wartości brutto kredytów.